De Hollandse Waterlinies bestaan uit twee onderdelen: de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het stelsel ligt in een grote cirkel rondom Amsterdam en als een lang lint door Midden-Nederland: van Naarden, via Utrecht en Gorinchem tot aan de Biesbosch. In totaal is het 200 kilometer lang en telt het 96 forten, zes vestingsteden en twee kastelen!
Sinds 2021 zijn de Hollandse Waterlinies UNESCO Werelderfgoed. Dat word je niet zomaar, daarvoor moet je uniek en onvervangbaar in de wereld zijn.
Hoe werkt een waterlinie?
Met de Hollandse Waterlinies konden polders tot kniehoogte onder water worden gezet door middel van sluizen. Dit noemen we inundatie. Door inundatie werd het land onbegaanbaar voor soldaten, paarden en voertuigen. Tegelijkertijd was het er veel te ondiep om met boten te varen. Voor vijanden was dit dus een enorme, vertragende hindernis. Slim bedacht, toch?
Er waren echter ook zwakke plekken in dit systeem: de dijken bleven droog, en op de rivieren kon je nog steeds varen. Op zulke plekken, waar inundatie dus niet mogelijk was, bouwde men forten.
Wachters aan de Lek
Als je door het vizier in de Everdinger Waarden kijkt, zie je aan de overkant van de rivier Fort Honswijk liggen. Dit fort werd in 1845 gebouwd, tegelijk met zusterfort Everdingen aan deze kant van de Lek. Samen moesten deze ‘wachters aan de Lek’ de vijand alsnog kunnen tegenhouden met kanonvuur.
Fort Honswijk was het eerste en grootste fort in de waterlinie met een bomvrije toren. De grote, ronde geschutstoren met dikke muren en veel schietgaten staat goed verstopt achter de bomen, uit het zicht van de vijand. De kanonnen van het fort konden vijandelijke boten op de rivier en soldaten op de dijk onder vuur nemen.
Ga op onderzoek uit!
Het terrein van Fort Honswijk is openbaar toegankelijk en er is horeca aanwezig. Een aantal van de historische gebouwen is te bezichtigen tijdens rondleidingen. Verderop, bij Fort Everdingen, kan je ook met de Liniepont overvaren.
Utrechts Landschap onder water
Rond de waterlinies is veel natuur te vinden. Dit heeft te maken met de kringenwet: in kringen rond de forten mocht niet tot nauwelijks gebouwd worden. In geval van oorlogsdreiging kon de schaarse bebouwing die er wel was, snel afgebroken worden. Hier in de Everdinger Waarden liggen de forten zó dicht bij elkaar, dat deze verboden kringen elkaar overlappen. Het is hier dus zo groen dankzij de waterlinies.
Op de kaart hierboven zie je dat veel andere natuurgebieden van Utrechts Landschap ook in inundatiegebied liggen. Als de Hollandse Waterlinies nu nog gebruikt zouden worden, zou je hier dus natte voeten krijgen.
Op enkele plekken kun je hier nog sporen van terugzien. In Kasteelpark Loenersloot vind je bijvoorbeeld nog 4 bunkers terug. En ga je op pad bij de Hooge Kampse Plas en Polder Voordorp? Dan kun je niet om het karakteristieke Fort Voordorp heen.
Kasteel Everstein
Wist je dat hier ongeveer 600 jaar geleden een groot kasteel stond? Toen was het immers ook al een stategische locatie. Op ongeveer dezelfde plek als de voetbrug hier in de uiterwaard stond je hier voor de poorten van Kasteel Everstein.
Kasteel Everstein was een tolburcht van Jan van Arkel uit Gorinchem, heer van de Vijfheerenlanden. Deze machtige Jan eiste tol van schepen die hier over de Lek het kasteel passeerden. De uiterwaard draagt daarom al eeuwenlang de naam De Goudhaeck, ofwel de gouden hoek. Er werd hier flink wat tolgeld binnengehaald!
De Arkelse Oorlog
Jan van Arkel kreeg een hoogoplopend conflict met zijn landheren: de graaf van Holland en de bisschop van Utrecht. Rond 1405 liep dit flink uit de hand.
Uiteindelijk werd kasteel Everstein werd met de grond gelijkgemaakt. Het kasteel werd nooit herbouwd en de laatste restanten zijn in de loop der eeuwen door de rivier weggespoeld.
