Interview met projectleider Ivor de Baat

Wat kun je vertellen over de ligging en omgeving van de buitenplaats Hoog Beek en Royen?

De buitenplaatsen langs de Driebergseweg in Zeist zijn onderdeel van de Stichtse Lustwarande, een unieke gordel van buitenplaatsen aan de flank van de Utrechtse Heuvelrug die zich uitstrekt van De Bilt tot aan Rhenen. Hoog Beek en Royen is in 1824 aangelegd door Zocher, zijn typische Engelse landschapsstijlelementen zijn hier terug te vinden zoals de slingerende waterpartijen. Deze werd gevoed vanuit de slingervijver op buitenplaats Pavia, die zelf werd gevoed door de spreng in het Zeisterbos. De aaneengesloten waterpartijen voerde oorspronkelijk het water vanuit de spreng in het Zeisterbos richting de gracht rond slot Zeist.

Welke effecten van klimaatverandering zie je op de buitenplaatsen?

De spreng in het Zeisterbos is ruim 250 jaar oud en is al decennia geleden drooggevallen. Het waterpeil in de vijvers zakt in droge periodes onder een kritiek niveau. Niet alleen dreigen de cultuurhistorische landschapselementen hierdoor verloren te raken, ook leidt de verdroging tot het verlies van ecologische waarden. Op de historische buitenplaatsen bevinden zich van oudsher zeldzame bomen en planten van een grote variëteit. Een groot deel van de planten en bomen zijn nu al aangetast of afgestorven. De fauna op de buitenplaatsen, zoals vlinders en insecten is afhankelijk van deze planten of van specifiek vochtige milieus en worden hierdoor bedreigd.

Hoe hangen deze effecten met elkaar samen?

Gelukkig beschikt de natuur over veerkracht. We zien bijvoorbeeld dat bijvoorbeeld terug bij de maatregelen die we reeds hebben uitgevoerd. De spreng in het Zeisterbos is voor een deel weer waterdragend gemaakt. Inmiddels zien we dat amfibieën, zoals kikkers gelijk hun intrek hebben genomen in het water. Helaas is die veerkracht niet eindeloos. Bomen die nu bezwijken onder de verdroging zijn niet meer te redden. Ecologisch heeft dit impact maar omdat het veelal beeldbepalende en eeuwenoude exemplaren zijn, leidt dit ook tot verlies van landschappelijke en cultuurhistorische waarden. Bomen zorgen door verdamping en door hun schaduwval, voor verkoeling van de omgeving. Als we deze hoeders van onze natuur niet redden, zullen de gevolgen van de klimaatverandering steeds grotere effecten hebben.

Wie in de omgeving speelt een rol of kan een rol spelen in de aanpak van deze effecten?

Utrechts Landschap werkt binnen het project nauw samen met de gemeente Zeist, Het waterschap Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden en Provincie Utrecht. Daarbij speelt de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed een belangrijke rol bij de realisatie.

Gelukkig merken we dat op beleidsmatig niveau het gevoel van urgentie om maatregelen te treffen gedeeld wordt. De uitdaging zit er met name in dat we dit vertalen naar een praktische aanpak. Hoe kunnen bestaande processen zo worden aangepast dat ze beter aansluiten op de behoefte en noodzaak? Een andere manier van denken vraagt ook een andere manier van doen…

Naast deze samenwerking is het van belang dat we ook de omgeving betrekken bij de maatregelen die nodig zijn om klimaatverandering tegen te gaan. Dat doen we door mensen te informeren over het project en mee te nemen over de buitenplaatsen.

In een samenwerking met de Boswerf in Zeist wordt gewerkt aan een zogenaamd klimaatpaviljoen. Hier kunnen bewoners zelf in de praktijk zien hoe je maatregelen neemt om tot afkoppeling over te gaan, waardoor regenwater niet meer wordt afgevoerd in het riool en zie je in de praktijk hoe je je tuin zo kan inrichten dat het water beter in de bodem infiltreert.

Zonder deze brede aanpak zullen de maatregelen binnen het project het tij niet kunnen keren. In samenwerking met de genoemde organisaties én de hulp van bewoners kunnen we daadwerkelijk meer water langer in het gebied vasthouden!

Welke plannen heeft Utrechts Landschap om de buitenplaatsen robuuster te maken?

Vanuit het reeds afgeronde voorbereidingsproject Herstel watersysteem Zeist zijn de benodigde onderzoeken uitgevoerd en vertaald naar een projectplan met bijbehorende voorgenomen (herstel-) maatregelen.

Onderhoud aan de vijvers, spreng en de cultuurhistorische elementen is noodzakelijk. Waterpartijen moeten opgeschoond worden en vijverranden en beschoeiing dienen aangepakt te worden. De vijvers dienen klimaatbestendig ingericht te worden. Onderdeel van de bos- en slingervijvers zijn verschillende cultuurhistorische objecten zoals bruggen en dammen. Deze elementen dienen gerestaureerd te worden om hun functie en cultuurhistorische waarde te behouden of weer terug te krijgen.

Daarnaast is het belangrijk om de kennisdeling en samenwerking optimaliseren met deelnemende partijen, belangstellenden én de omgeving.

Welke maatregelen of andere acties zijn er al genomen?

Zoals ik eerder vertelde hebben we de spreng in het Zeisterbos inmiddels voor een deel waterdragend kunnen maken. Daarnaast zijn de watergangen op Schoonoord, de Breul en Molenbosch aangepakt. De gebouwde waterwerken zijn gerestaureerd en hebben hun functie en uitstraling terug die hierbij hoort. Daarnaast zijn er verschillende duikers en stuwen aangelegd om het waterniveau beter te kunnen controleren.

In de omgeving van het projectgebied staan ook een aantal grote gebouwen. Het regenwater dat op de daken valt wordt nog in veel gevallen nog via het riool afgevoerd.

Inmiddels wordt gesproken met verschillende eigenaren om tot afkoppeling te komen. Dit kan betekenen dat er jaarlijks circa 5500 m3 extra water kan worden benut. Het enthousiasme van de eigenaren om hieraan mee te werken is groot!

Waar gaat Utrechts Landschap op de korte termijn mee aan de slag?

Met de gemeente Zeist en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zijn we nog in overleg over de inrichting van de oevers rond Pavia en Hoog Beek en Royen. Niet alleen het behoud van de glooiende oeverlijn is van belang, ook willen we graag de oevers zo inrichten dat de ecologische waarde toeneemt. We hopen de werkzaamheden aan de slingervijvers in september 2022 te starten.

Welke visie of droombeeld heb je voor de toekomst van de buitenplaatsen?

Zeist was 400 jaar geleden niet veel meer dan een kale woestenij. Door ontbossing en overbegrazing stoof het zand vrijelijk over de vlakten. Op oude kaarten uit die tijd wordt gesproken over de Zeister duinen. We kunnen het nu haast niet meer voorstellen als we hier omringd staan door het groen van de buitenplaatsen en het Zeisterbos.

Een buitenplaats kent een geschiedenis van vele generaties. De eigenaren die hier 200 jaar geleden hun intrek hadden genomen hebben bijgedragen aan het vergroenen van de omgeving. We zijn het hun én de generaties na ons verschuldigd om dit te behouden en te versterken.