Vijverbos
Sprookjesachtig
In Harmelen ligt het sprookjesachtige Vijverbos. Het bestaat voor een groot deel uit essenhakhout en waterpartijen. Daarnaast is er opgaand loofbos, grasland en een boomgaard. Over de sloten werd de klei afgevoerd die in het gebied afgegraven werd. Deze klei werd benut voor bakstenen en de dakpannenindustrie. De meeste waterpartijen in het Vijverbos zijn restanten van de klei- en zandwinning. In de diepe waterpartijen aan de westzijde van het Vijverbos liggen nog enkele legakkers. De vijver is van oorsprong ook een kleiput, maar is veel minder diep en is bovendien in de loop der tijd omgevormd tot een waterpartij met fraaie gebogen vormen.
Lust- en jachtoord
De verkaveling van het Vijverbos is nu nog precies hetzelfde als in de 19e eeuw, toen men uit landbouwkundig oogpunt ‘slechte’ gronden beboste met hakhout. De lanen en singels dienden als verfraaiing. Zij bepalen nog altijd het aanzicht van het Vijverbos en accentueren de kavelvormen In de 19e eeuw was het Vijverbos met omliggende gronden in gebruik als lust- en jachtoord bij Huize Harmelen. Het bos werd omgevormd tot een park in de Engelse landschapsstijl met slingerende paadjes, natuurlijk ogende waterpartijen en eilandjes met boomgroepen. Opmerkelijk is het contrast tussen de ronde vormen van de vijver en de rechtlijnige contouren van de vletsloten en singels. In 1913 is het Vijverbos gekocht door jonkheer Boreel de Mauregnault te Alfen. Hij liet het huidige huis, dat op een ‘eilandje’ ligt, bouwen. Sindsdien wisselde het Vijverbos enige malen van eigenaar tot het in 1952 door Utrechts Landschap werd verworven.
Ecologisch eiland
Het Vijverbos is te beschouwen als een ecologisch eiland in een cultuurlandschap. Door de grote afwisseling tussen open en dicht, alsmede tussen nat en droog, komen er talrijke planten- en diersoorten voor. Vele vogels profiteren van de opgaande begroeiing zoals tuinfluiter, fitis, winterkoning en boompieper. De moerassige vegetatie is in trek bij kleine en grote karekiet, rietgors en bos(riet)zanger en de vijver bij fuut, waterhoen, roerdomp en ijsvogel. Ook voor zoogdieren zoals ree en konijn biedt het hakhout ideale dekking. Kleine roofdieren als egel, wezel, hermelijn en bunzing vinden hun prooi in en om het Vijverbos. Vooral langs de vijver staan monumentale bomen zoals wilgen, platanen en eiken. Verder groeien er planten zoals gele lis, dotterbloem, waterlelie, speenkruid en bosanemoon.
