Droogste maand ooit gemeten: zelfs onze ecoloog is van de leg

Het is deze week voorpaginanieuws: terwijl het vorig voorjaar ontzettend nat was, is de maand maart dit jaar de droogste ooit gemeten. Ook was het afgelopen maand buitengewoon zonnig. Relatief warm en met veel strakblauwe luchten: heerlijk weer om er lekker op uit te trekken! Al wandelend door de bossen rond Bilthoven vroeg ik me af: wat merkt de natuur van deze weersextremen?

Blog: Joosje Bellwinkel

Weersextremen en de gevolgen voor de natuur
Na twee uitzonderlijk natte voorjaren wordt de natuur nu geconfronteerd met een periode van extreme droogte. Wetenschappers gebruiken de term hydrologische whiplash om deze snelle afwisseling tussen droogte en extreme neerslag te omschrijven. ‘Droogte heeft een flinke impact op de natuur’ lees ik op de website van Wageningen Universiteit, ‘De waterstand en het vochtgehalte in de bodem daalt, boombladeren verkleuren en wilde dierenpopulaties lijden onder het gebrek aan water en voedsel.’ Geldt dit ook voor onze Utrechtse bossen, schraallanden en heide?

Wandelend door het bos
Als je goed kijkt, zie je het op sommige plekken gebeuren: veelvoorkomende mossen in het bos, zoals gewoon haarmos en gewoon laddermos, verkleuren langzaam van frisgroen naar bruinig. Een teken dat ze dorst hebben. Tegelijkertijd brullen voorjaarsbloeiers zoals slanke sleutelbloem en bosanemonen de grond uit. Omdat de bomen nog niet vol in blad staan en de onderlaag aan planten door de droogte nog even wacht met groeien, vallen de veelkleurige vroegbloeiers extra goed op. Als ik eerlijk ben, zie ik buiten dus nog weinig negatieve gevolgen van dit ‘mooie weer’. Ik vraag uitleg aan mijn collega Markus Feijen, ecoloog bij Utrechts Landschap.

Onzekerheid door klimaatverandering
‘Het is nog te vroeg om echt iets te kunnen zeggen over de gevolgen van de extreme droogte die we afgelopen maand hebben gezien’. De anders zo stellige Markus lijkt een beetje van de leg. ‘Als het vanaf volgende week weer goed regent, kan de natuur zich misschien nog prima herstellen na deze droge maand. Maar als het langer droog blijft… de weersextremen door klimaatverandering gooien de boel flink in de war. Ook ik weet niet goed wat te verwachten, dus ik durf eigenlijk geen voorspellingen meer te doen.’

Gevolgen voor de bossen
Wat wel duidelijk is, aldus Markus, is dat de bossen op de Utrechtse Heuvelrug al jaren last hebben van de weersextremen: ‘De grond op de Utrechtse Heuvelrug bestaat voor een groot deel uit zandgrond. De grond ligt hoog en het grondwater op de heuvelrug is dus relatief ver weg. De wortels van de bomen kunnen daar niet bij en zijn daarom afhankelijk van ‘hangwater’; regenwater dat langzaam door de grond zakt. Als het niet regent, hebben deze bomen dus geen toegang tot water.’ Door een gebrek aan water zijn bomen kwetsbaar voor aantasting door bijvoorbeeld de letterzetter. Om dit soort uitdagingen het hoofd te bieden, werken we aan klimaatbestendige bossen.

Lees hier meer over klimaatbestendige bossen en andere slimme klimaatmaatregelen.

Stiekem vind ik ze mooi, De tatoeages die de letterzetter achterlaat op de stammen en takken van de fijnspar. De letterzetter is een kleine bruine kever die grote verwoestingen kan aanrichten. Het dier heeft een voorliefde voor sparren en knaagt zich een weg door het hout waarna de boom sterft. De letterzetters lokken elkaar met feromonen om gezamenlijk de aanval op een boom in te zetten. Hoe meer verzwakte bomen, hoe meer letterzetters. De prachtige tekeningen die de letterzetter maakt, zijn dus eigenlijk tekenen des doods. Gruwelijk…

Extreem weer en andere uitdagingen
Markus haalt even adem en kijkt me aan: ‘Als ik het nog ingewikkelder mag maken: door de neerslag van stikstof verzuurd de bodem en verdwijnen belangrijke schimmels. Om dat het zo zuur wordt komen giftige stoffen vrij: vooral aluminium. Daardoor sterven de haarwortels af. Ook de schimmels waarmee de boom samenwerkt sterven af. De boom wordt extra kwetsbaar voor weersextremen: te nat of te droog. Klimaatverandering en stikstofdepositie versterken elkaar.’ Juist oude, monumentale bomen zijn daar extra kwetsbaar voor. Ik denk aan de bossen bij Bilthoven. De bladeren van de beuken in het bos Vijverhof waren vorig jaar in de zomer al bruin. Een teken dat het niet goed met ze gaat. Markus knikt, ‘Klopt. Daar zijn de gevolgen voor de bomen al goed te zien.’

Positieve gevolgen van het warme weer
Door de maartse warmte start het insectenleven vroeg. Er fladderen opvallend veel vlinders rond. Door de hoge temperaturen ontwaken ze eerder uit hun winterslaap. Of dat negatief of positief uitpakt, dat durft Markus niet te zeggen. Maar ondanks de wetenschap dat het misschien niet helemaal zo hoort, maken ze me toch blij, die dansende landkaartjes, oranjetipjes en citroentjes. En als ik morgen weer in het bos loop, doe ik een dansje met ze mee. Een regendans 😉.

Joosje Bellwinkel

Over de auteur
Voordat Joosje teamleider communicatie bij Utrechts Landschap werd, werkte zij als boswachter publiek. Haar favoriete gebied? “Phoe. Lastige keuze! Maar dan kies ik nu De Paltz. Door de hoogteverschillen in het gebied heb ik telkens weer het verrassende gevoel dat ik in een ver buitenland wandel!”